کولانت یا مایع خنککننده موتور خودرو یکی از اجزای حیاتی برای بهبود عملکرد و کاهش دمای موتور است. این مایع به طور خاص برای جلوگیری از داغ شدن بیش از حد موتور طراحی شده و در شرایط مختلف آبوهوایی مورد استفاده قرار میگیرد. اصطلاح “کولانت” معمولاً به جای “ضد یخ” به کار میرود، اما تفاوتی ظریف در کاربرد این دو واژه وجود دارد. در مناطق گرمسیری بیشتر از کولانت استفاده میشود، در حالی که در مناطق سردسیر، اصطلاح ضد یخ رایجتر است.
مایعات کولانت با فناوریهای مختلف و برای کاربردهای گوناگون تولید میشوند. این مایعات در رنگهای متنوع و به دو شکل غلیظ یا آماده مصرف در بازار موجود هستند. شاید این تنوع در ابتدا کمی گیجکننده به نظر برسد، اما انتخاب کولانت مناسب برای خودروی شما کار دشواری نیست. نکته مهم این است که مایع کولانت متناسب با نوع موتور و نیازهای خودروی خود را انتخاب کنید و به طور منظم سطح و کیفیت آن را بررسی کنید.
حال، شاید این سؤال برای شما پیش بیاید که کولانت موتور دقیقاً چیست و چگونه میتوان سطح آن را بررسی کرد؟ در ادامه، هر آنچه که باید درباره کولانتها بدانید را به شما توضیح خواهیم داد.
همچنین بخوانید: طریقه ریختن ضد یخ در پراید
کولانت چیست؟
کولانت به مایع خنککننده موتور اشاره دارد، در حالی که ضد یخ بهطور خاص به مایعی اشاره دارد که توانایی جلوگیری از یخ زدن را دارد.
کولانت یک محلول و مایعی است که از ترکیب اتیلن گلیکول، آب و مواد افزودنی و بازدارنده ساخته میشود. این ترکیب برای تنظیم دمای موتور و جلوگیری از آسیب به اجزای داخلی آن طراحی شده است. به طور معمول، کولانت شامل 90 تا 95 درصد اتیلن گلیکول، 1 تا 3 درصد آب و مابقی آن مواد افزودنی و بازدارنده است. پس از ترکیب این اجزا، رنگدانههایی به محلول اضافه میشود تا کولانت از ضد یخ قابل تشخیص باشد.
اتیلن گلیکول: پایه اصلی کولانت
اتیلن گلیکول، ماده اصلی در فرمول کولانت، از دهه 1930 به عنوان جایگزینی برای آب در سیستمهای خنککننده خودرو معرفی شد. این ماده در مقایسه با آب، نقطه جوش بالاتر و نقطه انجماد پایینتری دارد که آن را برای استفاده در شرایط آبوهوایی گرم و سرد ایدهآل میکند.
هشدار مهم: اتیلن گلیکول بسیار سمی است و در صورت بلعیده شدن میتواند خطرناک باشد. به همین دلیل، دفع کولانت استفادهشده باید با احتیاط انجام شود. از تماس این ماده با کودکان و حیوانات خانگی جلوگیری کنید، چرا که طعم شیرین و تلخی دارد و ممکن است آنها را جذب کند.
در ابتدا، مشخص نبود که اتیلن گلیکول میتواند اکسید شود و اسیدهایی تولید کند که خورنده باشد و به موتور آسیب میزنند. برای جلوگیری از این مشکل، مواد بازدارنده به کولانت اضافه میشوند.
مواد افزودنی: تفاوتساز اصلی در کولانتها
مواد افزودنی نقش کلیدی در بهبود عملکرد کولانت دارند. این ترکیبات به کاهش اکسیداسیون اتیلن گلیکول کمک کرده و از خوردگی اجزای فلزی موتور و سیستم خنککننده جلوگیری میکنند. از جمله این مواد میتوان به نیتریتها، سیلیکاتها، فسفاتها و بوراتها اشاره کرد.
با گذشت زمان، این مواد افزودنی تخریب یا تجزیه میشوند. به همین دلیل، تعویض کولانت پس از یک دوره زمانی یا طی مسافت مشخص ضروری است. در ادامه، بیشتر درباره زمان و نحوه تعویض کولانت صحبت خواهیم کرد.
رنگ کولانت و نقش آن در سیستم خنککننده
رنگ کولانت یکی از ویژگیهای ظاهری آن است که به تشخیص راحتتر نشتیها کمک میکند، اما رنگ کولانت نشاندهنده فرمول یا عملکرد آن نیست. تولیدکنندگان مختلف ممکن است در کولانت های متفاوت از رنگهای مشابهی استفاده کنند. بنابراین، رنگ نمیتواند معیار اصلی برای انتخاب کولانت باشد.
رایجترین رنگهای کولانت شامل سبز، آبی، قرمز، نارنجی، زرد، بنفش و صورتی هستند. با این حال، برای انتخاب صحیح، همیشه باید فرمول و مشخصات کولانت را روی بستهبندی بررسی کنید.
عملکرد کولانت در موتورهای خودرو
کولانتهای طراحیشده برای موتورهای احتراق داخلی وظایف متعددی را بر عهده دارند که در ادامه به مهمترین آنها اشاره میکنیم:
1- کنترل حرارت
کولانتها وظیفه انتقال حرارت تولیدشده توسط موتور را بر عهده دارند. این مایع به طور مؤثر گرمای موتور را به رادیاتور منتقل کرده و از داغ شدن بیش از حد موتور جلوگیری میکند. در شرایط آبوهوای گرم و دمای بالای 129 درجه سانتیگراد، کولانت نقشی حیاتی در عملکرد بهینه موتور ایفا میکند.
2- جلوگیری از یخزدگی
کولانتها علاوه بر کنترل حرارت، دارای مواد افزودنی ضد یخ هستند که از یخزدگی سیستم خنککننده در دماهای بسیار پایین جلوگیری میکنند. نقطه انجماد استاندارد کولانتها معمولاً حدود منفی 37 درجه سانتیگراد است، اما این مقدار بسته به ترکیب و فرمول کولانت میتواند حتی کمتر باشد.
3- حفاظت در برابر خوردگی
پکیج مواد افزودنی موجود در کولانتها از زنگزدگی، خوردگی و پدیده کاویتاسیون (فرسایش ناشی از حبابهای هوا) در اجزای سیستم خنککننده جلوگیری میکند. این ویژگی باعث افزایش عمر مفید موتور میشود.
4- جلوگیری از فرسایش
کولانتها فرایند الکترولیز را که میتواند به فرسایش اجزای فلزی موتور منجر شود، کاهش میدهند. این ویژگی از تعمیرات پرهزینه موتور جلوگیری میکند.
5- افزایش عمر قطعات
علاوه بر افزایش عمر موتور، کولانتها به حفظ و افزایش عمر قطعات لاستیکی و پلاستیکی سیستم خنککننده نیز کمک میکنند.
6- روانکاری و آببندی
کولانتها با فرمول خاص خود، پمپ آب را روانکاری کرده و به آببندی مؤثر آن کمک میکنند. این عملکرد از نشتیها جلوگیری کرده و کارایی سیستم را تضمین میکند.
کولانت نهتنها به خنکسازی موتور کمک میکند، بلکه از یخزدگی، خوردگی و فرسایش قطعات جلوگیری کرده و عمر مفید موتور و سیستم خنککننده را افزایش میدهد. هنگام انتخاب کولانت، همیشه به فرمول و مشخصات فنی آن توجه کنید و از انتخاب صرفاً بر اساس رنگ خودداری کنید.
همچنین بخوانید: شیری شدن درب روغن موتور در هوای سرد
تکامل فناوری کولانت
کولانتها از ترکیب اتیلن گلیکول، آب و مواد افزودنی تشکیل میشوند. حالا که این موضوع را میدانید، بیایید بررسی کنیم که فناوری کولانت چگونه در طول زمان تکامل پیدا کرده است. نکته مهم این است که همین مواد افزودنی هستند که باعث ایجاد تفاوت در عملکرد کولانتها میشوند.
کولانت معدنی (IAT)
اولین نوع کولانتهایی که در صنعت خودرو استفاده شدند، کولانت IAT بودند. این کولانتهای معدنی، که گاهی به آنها کولانتهای معمولی هم گفته میشود، از افزودنیهای فسفات و سیلیکات بهره میبرند. به دلیل ماهیت قدیمی این فناوری، IATها به خوبی از قطعات فلزی مثل چدن، برنج، مس و آلومینیوم که در خودروهای قدیمی وجود داشتند، محافظت میکنند.
اما با پیشرفت فناوری، این نوع کولانتها دیگر برای خودروهای مدرن که پس از اواسط یا اواخر دهه ۱۹۹۰ تولید شدهاند، مناسب نیستند.
عمر مفید کولانت IAT معمولاً بین ۲ تا ۳ سال یا ۴۸,۰۰۰ تا ۷۲,۰۰۰ کیلومتر می باشد. پس از این مدت، این کولانتها دیگر نمیتوانند از سیستم خنککننده خودرو محافظت کنند، حتی اگر همچنان توانایی جلوگیری از یخزدگی را داشته باشند.
فناوری اسید آلی (OAT)
نسل بعدی کولانتها با استفاده از فناوری اسید آلی (OAT) طراحی شدند تا محدودیتهای IAT را برطرف کنند. این کولانتها از اسیدهای آلی و بازدارندههای خوردگی استفاده میکنند که باعث میشود عمر مفید بیشتری داشته باشند. به طور معمول، کولانتهای OAT میتوانند تا ۵ سال یا ۲۴۰,۰۰۰ کیلومتر دوام بیاورند.
این نوع کولانت بسیار محبوب است و توسط خودروسازان آمریکایی مثل جنرال موتورز (GM) و دوج/کرایسلر، خودروسازان اروپایی مثل فولکسواگن (VW)، آئودی و ساب و برخی از تولیدکنندگان آسیایی مانند هوندا استفاده میشود.
با این حال، باید بدانید که کولانتهای OAT برای محافظت از قطعات مسی و برنجی مناسب نیستند. بنابراین، برای خودروهای قدیمیتر گزینه ایدهآلی به شمار نمیآیند. همچنین، موتورهای دیزلی ممکن است نیاز به استفاده از کولانتهایOAT سنگین داشته باشند که فاقد نیترات هستند.
کولانت هیبریدی (HOAT)
کولانتهای هیبریدی که با نام HOAT شناخته میشوند، ترکیبی از فناوری IAT و OAT هستند. به عنوان مثال، یک کولانت HOAT از اسیدهای آلی (OAT) به همراه سیلیکات که یک مهارکننده خوردگی IAT است، تشکیل میشود. این ترکیب باعث میشود کولانتهای HOAT محافظت عالی از موتورهای آلومینیومی و دیگر اجزای سیستم خنککننده ارائه دهند.
برخی از کولانتهای HOAT میتوانند تا ۱۰ سال یا ۲۹۰,۰۰۰ کیلومتر عمر مفید داشته باشند. این نوع کولانت معمولاً توسط خودروسازان آمریکایی مثل فورد و کرایسلر و همچنین خودروسازان اروپایی در مدلهای مختلف خودرو استفاده میشود.
HOAT فسفاته شده (P-HOAT)
کولانتهای P-HOAT از ترکیب فناوری اسید آلی (OAT) و فسفاتها بهره میبرند و به همین دلیل عمر مفید بالایی دارند. این کولانتها نیازهای اکثر خودروسازان آسیایی، از جمله تویوتا، هیوندای، نیسان، کیا، هوندا، سوبارو و سایر برندها را برآورده میکنند.
عمر مفید این نوع کولانت معمولاً تا ۵ سال یا ۲۴۰,۰۰۰ کیلومتر است.
فناوری اسید آلی هیبرید سیلیکات (Si-OAT)
کولانتهای Si-OAT با ترکیب فناوری HOAT و سیلیکاتها تولید میشوند و فرمولی نسبتاً جدید دارند. این کولانتها برای موتورهای مدرن طراحی شدهاند و نیازهای خودروسازان اروپایی مثل مرسدس بنز، پورشه، آئودی، فولکسواگن و دیگر برندها را تأمین میکنند
عمر مفید کولانتهای Si-OAT برای خودروهای سواری تا ۵ سال یا ۲۵۰,۰۰۰ کیلومتر و برای خودروهای سنگین تا ۳ سال یا ۵۰۰,۰۰۰ کیلومتر است.
HOAT بدون فسفات یا بدون NAP
کولانتهای HOAT بدون NAP از فناوری OAT استفاده میکنند اما فاقد نیتریت، آمین، فسفات یا سیلیکات هستند. این ویژگی باعث میشود این نوع کولانت برای موتورهای دیزلی سنگین بسیار مناسب باشد
برخی خودروسازان که استفاده از این کولانتها را توصیه میکنند عبارتند از: تسلا، بیامو، ولوو و مینی کوپر. عمر مفید این کولانتها به ۱۰ سال، ۲۰,۰۰۰ ساعت کارکرد موتور یا ۱,۶۰۰,۰۰۰ کیلومتر میرسد.
کولانت OAT نیتریت (NOAT)
کولانتهای NOAT از ترکیب فناوری اسید آلی (OAT) و نیتریتها به عنوان بازدارنده خوردگی استفاده میکنند. این نوع کولانتها برای موتورهای دیزلی سنگین و شرایط کاری سخت مناسب هستند
عمر مفید کولانتهای NOAT تا ۱۲,۰۰۰ ساعت کارکرد موتور یا ۹۶۵,۰۰۰ کیلومتر است.
خرید کولانت برای کاربردهای مختلف
با توجه به تنوع فناوریهای کولانت، شاید این سؤال برای شما پیش بیاید که کدام کولانت برای خودروی شما مناسب است؟ همانطور که متوجه شدهاید، هر تولیدکننده خودرو یا موتور از فناوری خاصی برای کولانتهای خود استفاده میکند.
بهترین توصیه این است که همیشه مشخصات سازنده خودرو یا موتور را هنگام انتخاب کولانت مدنظر قرار دهید. این مشخصات بر اساس عواملی مانند عمر مفید کولانت، حفاظت در برابر خوردگی و سازگاری شیمیایی تعیین میشوند. همچنین، شرایط محیطی و عملیاتی، مثل دمای بسیار بالا یا پایین، باید در نظر گرفته شوند.
محصولات کولانت برای نیازهای مختلف
محصولات کولانت از برندهایی مانند پرفلوب، نیازهای بسیاری از تولیدکنندگان برتر خودرو و موتور را پوشش میدهند. بسته به نوع کاربرد، این کولانتها در دستهبندیهای زیر قرار میگیرند:
1- خودروهای سبک (اتومبیلهای مسافری)
این دسته شامل کولانتهایی است که برای خودروهای سواری طراحی شدهاند و معمولاً نیاز به حفاظت طولانیمدت و عملکرد در شرایط مختلف دارند.
2- موتورهای سنگین و دیزلی
کولانتهای مخصوص موتورهای دیزلی و سنگین، برای تحمل فشار و دماهای بالا طراحی شدهاند و نیازمند فرمولاسیون خاص برای جلوگیری از خوردگی و رسوب هستند.
3- موتورسیکلتها
کولانتهای این دسته برای موتورسیکلتها طراحی شدهاند که معمولاً حجم کمتری دارند اما نیاز به حفاظت مشابهی در برابر خوردگی و دمای بالا دارند.
4- کاربردهای دریایی و تفریحی
برای موتورهای دریایی که در محیطهای مرطوب و شور کار میکنند، کولانتهای مقاوم در برابر خوردگی و شرایط سخت ضروری هستند.
با توجه به اهمیت کولانت در حفظ سلامت موتور، حتماً از کولانتی استفاده کنید که با مشخصات توصیهشده توسط سازنده خودرو یا موتور شما مطابقت داشته باشد. انتخاب درست کولانت نهتنها عمر موتور را افزایش میدهد، بلکه عملکرد بهینه آن را نیز تضمین میکند.
مخلوط کردن کولانت با نسبتهای مناسب
مایعات خنککننده (کولانت) آمادهای در بازار وجود دارند که بهصورت پیشفرض برای محافظت از موتور در دماهای خاص طراحی شدهاند. اگر از کولانتهای غلیظ استفاده میکنید، باید آن را با آب مقطر یا آب غیرمعدنی مخلوط کنید. نسبت استاندارد برای این ترکیب 50 به 50 است، که میتواند از سیستم خنککننده خودرو در برابر یخزدگی تا دمای منفی 37 درجه سانتیگراد محافظت کند.
در صورتی که ترکیب کولانت و آب را به نسبت 40 به 60 تهیه کنید، سیستم خنککننده در برابر یخزدگی تا دمای منفی 25 درجه سانتیگراد مقاوم خواهد بود. از طرف دیگر، اگر نسبت را به 60 به 40 تغییر دهید (60 درصد کولانت و 40 درصد آب)، این ترکیب میتواند از موتور و سیستم خنککننده در برابر دماهای بسیار پایین، تا منفی 52 درجه سانتیگراد محافظت کند.
برای شرایط بسیار سرد، کولانتهایی وجود دارند که با نسبت 70 به 30 (70 درصد کولانت و 30 درصد آب) استفاده میشوند و توانایی محافظت از سیستم در برابر یخزدگی تا دمای منفی 67 درجه سانتیگراد را دارند.
اگر به دنبال راحتی بیشتری هستید، میتوانید از کولانتهای آماده استفاده کنید. این محصولات از پیش مخلوط شدهاند و نیازی به تنظیم نسبت ندارند، بنابراین احتمال اشتباه در ترکیب را به حداقل میرسانند.
نکته مهم: از مخلوط کردن انواع مختلف کولانت خودداری کنید!
کولانتهای مختلف از ترکیبات افزودنی و بازدارندههای شیمیایی متفاوتی ساخته شدهاند. اگر این ترکیبات با یکدیگر ناسازگار باشند، ممکن است باعث خوردگی شدید و آسیبهای جدی به سیستم خنککننده شوند. بنابراین، هرگز کولانتهای مختلف را با هم مخلوط نکنید.
هنگام تعویض مایع خنککننده، حتماً سیستم خنککننده را بهطور کامل شستشو دهید و از کولانت مناسب استفاده کنید. همچنین، برنامههای نگهداری پیشگیرانه خودرو و توصیههای سازنده موتور یا خودرو را بهدقت دنبال کنید تا سیستم خنککننده و موتور خودرو در بهترین شرایط عمل کنند.
نحوه بررسی سطح مایع کولانت خودرو
ابتدا خودرو را روی یک سطح صاف پارک کنید. این کار باعث میشود مایعات داخل خودرو، از جمله مایع کولانت، بهطور کامل تهنشین شوند و اندازهگیری دقیقتری داشته باشید. مخزن یا تانک کولانت معمولاً زیر کاپوت قرار دارد. این مخزن اغلب سفیدرنگ است، اما ممکن است با توجه به نوع و مدل خودرو، متفاوت باشد.
قبل از باز کردن درب مخزن کولانت، حتماً صبر کنید تا موتور و سیستم خنککننده خودرو کاملاً خنک شوند. باز کردن مخزن در حالی که موتور داغ است، میتواند خطراتی مانند فوران مایع داغ و آسیب ناشی از فشار ایجاد کند.
در کنار مخزن کولانت، معمولاً یک مقیاس حک شده وجود دارد که سطح حداقل و حداکثر مایع را نشان میدهد. سطح مایع باید بین این دو علامت باشد. همچنین، بهتر است سطح توصیهشده توسط سازنده خودرو را در دفترچه راهنما بررسی کنید و مطمئن شوید که سطح مایع کولانت با آن مطابقت دارد.
اگر سطح مایع کولانت پایینتر از حد مجاز است و میدانید از چه ترکیب خنککنندهای استفاده میکنید، با کمک یک قیف، مایع کولانت مناسب را اضافه کنید. دقت کنید که بیش از حد مخزن را پر نکنید.
بررسی کیفیت مایع کولانت
در هنگام بررسی سطح کولانت، به رنگ و شفافیت آن توجه کنید. اگر مایع تیره، گلآلود یا آلوده به نظر میرسد، ممکن است زمان تعویض کامل مایع کولانت فرا رسیده باشد. در این صورت، بهتر است با یک مکانیک مشورت کنید.
احتیاط در استفاده از کولانت
از آنجا که مایع کولانت حاوی ترکیبات سمی است، از ریختن آن روی زمین خودداری کنید. همچنین، هنگام کار با آن احتیاط کنید تا از آسیب به محیط زیست و سلامت خود جلوگیری کنید.
این مراحل ساده کمک میکند تا سیستم خنککننده خودرو شما بهدرستی کار کند و از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
همچنین بخوانید: بهترین زمان تعویض روغن موتور خودرو
سخن پایانی
انواع مختلفی از فناوریهای کولانت وجود دارد که هرکدام برای خودروها و موتورهای خاصی طراحی شدهاند. تفاوت اصلی میان این کولانتها، فناوری افزودنیها یا بازدارندههایی است که در فرمولاسیون آنها به کار رفته است.
چه خودرو شما یک وسیله نقلیه با کارکرد بالا باشد، چه کاملاً جدید، دیزلی یا بنزینی، داخلی یا وارداتی، همیشه به توصیههای سازنده خودرو مراجعه کنید. هر نوع کولانت بهطور خاص برای محافظت از انواع خاصی از موتورها و سیستمهای خنککننده طراحی شده است. این محافظت شامل جلوگیری از گرمای بیش از حد در هوای گرم، یخزدگی در دمای سرد، و جلوگیری از خوردگی قطعات داخلی است.
انتخاب کولانت مناسب، نقش کلیدی در حفظ عملکرد و طول عمر موتور خودرو دارد.